توضیحات کارشناس:
خداوند حکیم و مهربان در قرآن شریف، آن‌گاه که به روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان فرمان می‌دهد، در آیه 185 سوره بقره، در بیان بعض احکام و جزئیات آن می‌فرماید:
«و من کان مریضا او علی سفر فعدة من ایام آخر» هر که در ماه رمضان بیمار یا در سفر باشد روزه شماری از روزهای دیگر بر عهده اوست. و در ادامه آیه کریمه، مطلبی را گوشزد می‌فرماید که فلسفه‌ی چنین دستوری را به دست می‌دهد؛ می‌فرماید: «یرید الله بکم الیسر و لایرید بکم العسر» خداوند برای شما آسانی را می‌خواهد و دشواری برای شما نمی‌خواهد لذا برای بر بیماران و مسافران شما روزه را واجب نکرد. «و لتکملوا العدة» و قضای روزه را از آن روی بر شما واجب نمود تا که تعداد روزهای ماه رمضان را کامل کنید.
پرسشی که در این خصوص مطرح بوده و فقهای عظام آن را در فقه مورد توجه و مداقه قرار داده و در باره آن اظهار نظر می‌فرمایند، این است که بسیارند کسانی که در ماه رمضان نه بیمارند و نه مسافر، لیکن به جهات و دلایل گوناگون روزه گرفتن برایشان با دشواری و مشقتی همراه است که برای نوع آدم‌ها قابل تحمل نیست.
عواملی نظیر گرمای شدید، طولانی بودن روز، ناچار بودن از کار و فعالیت روزانه آن هم در معرض آفتاب و حرارت کارگاه و کنار تنور و اجاق، نه یک روز و دو روز بلکه به مدت یک ماه، وضعیت را برای بعض افراد و اقشار به گونه‌ای سخت و طاقت فرسا می‌کند، که بسیاری خود را بین ناچاری‌ها و ضرورت‌های زندگی و فرمان خالق بزرگ و رضای ولی نعمت کریم متحیر می‌بینند.
در این شرایط گاه روزه گرفتن نوعی احساس شکنجه شدن را در ذهن تداعی می‌نماید! خوب اشخاصی که در ماه رمضان در چنین شرایطی قرار دارند نسبت به روزه چه تکلیفی دارند؟ منطق فقه و منش فقها در این باره چیست؟ اینان آیا از ابتدای صبح حق دارند روزه را افطار کنند و مثلا اول صبح از خواب بیدار شوند و صبحانه را تناول کرده و به سر کار روند؟! یا اینکه راه دیگری را باید در پیش گیرند که جانب جمیع جهات را در نظر دارد و رعایت می‌کند؟ روشی که هم به الزامات زندگی و واقعیت‌های عینی توجه دارد و هم به حرمت ماه رمضان و جایگاه روزه بها می‌دهد.
در باره فرع مذکور استفتائات متعددی از امام خمینی(ره) در اختیار است، از جمله سه مورد ذیل که در کتاب استفتاءات (امام خمینى)؛ ج1، ص: 319 آمده است.
س 47 - در بعضى از روزهاى گرم ماه مبارک رمضان، یک کشاورز نوبت آبیارى دارد در هواى گرم تابستان، آبیارى با حالت روزه تقریبا غیر ممکن است یعنى طورى است که اگر شخص روزه باشد لطمه به زراعت و یا لطمه به سلامتى مى‌زند آیا این شخص مى‌تواند روزۀ آن روز را افطار کند و قضاى آن را بعدا بگیرد؟
ج- اگر مى‌تواند کار را ترک کند باید روزه بگیرد و اگر نمى‌تواند هر وقت به حرج افتاد مى‌تواند افطار نماید ولى تا در حرج واقع نشده نباید روزه را باطل کند.
س 48 - ماه مبارک رمضان که مصادف است با فصل درو، و درو کردن با دهان روزه خیلى مشکل است و معمولا نمى‌توانند روزه بگیرند زیرا درو گندم یا جو عقب مى‌ماند و در نتیجه محصول از بین مى‌رود امام در این مورد چه دستور مى‌فرمایند؟
ج- در صورتى که بتوانند روزه بگیرند و لو اینکه براى درو کمک بگیرند یا در شب کار کنند باید روزه بگیرند و اگر ممکن نباشد باید روزه بگیرند و اگر در بین روز روزه براى آنها حرجى شد بعد از آن مى‌توانند افطار کنند.
س 49 - شاطر نانوائى به خاطر گرماى بیش از حدّ تنور روزه‌اش را مى‌خورد و مى‌گوید با این گرماى هوا و گرماى تنور نمى‌توانم روزه بگیرم و شاید در زمستان قضاى روزه را بگیرد، آیا او مجاز است این کار را بکند؟ و هر فردى که این قبیل شغلها را دارد مى‌تواند در این فصل روزه نگیرد؟
ج- عذر مزبور مجوز افطار نیست.
بنا بر این:
1- چنین کسانی، در صورتی که بتوانند باید کار کردن را رها کنند و از فعالیت روزانه صرف نظر نموده و روزه بگیرند؛ شاید به این جهت که: در این صورت کار برای آنان واجب نیست و نمی توان به خاطر امر غیر واجب از روزه که واجب است با سوء اختیار صرف نظر کرد.
2- اگر شرایط به گونه‌ای است که حتما باید کار کرد و صرف نظر کردن از آن ممکن نیست و یا این که بدون کار کردن نیز در مرحله‌ای از روزه‌داری مشقت زیاد پیش می‌آید، چنین کسانی باید روزه بگیرند و اگر روزه در بین روز برای آنان حرجی شد افطار کنند. اما به هیچ وجه نمی توانند صرفا به این احتمال و دلیل که بعدا روزه حرجی می‌شود روزه را از ابتدای روز افطار کنند. به بیان دیگر حرج بالفعل مجوز افطار می‌باشد و تا زمانی که هنوز مشقت غیر قابل تحمل پیش نیامده و محقق نشده است نمی‌توان افطار کرد.
28/4/1392